Autor :Michał Krygowski
Dziuban, Krygowski Kancelaria Radców Prawnych
tel. 12 294 52 59
tel.kom: 516 01 97 33
radcowie.dziuban@krygowski.pl
www.dk-kancelaria.pl
Obowiązek alimentacyjny w kontekście sądowego ustalenia ojcostwa
Unormowania dotyczące obowiązku alimentacyjnego rodziców względem dzieci uregulowane są w Dziale III Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Ojciec, tak jak i matka, obowiązany jest do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania (art. 133 § 1 k.r.o.). W praktyce oznacza to, iż rodzice mają obowiązek łożenia na utrzymanie dziecka aż do zakończenia przez nie edukacji (szkoły średniej, studiów etc.). Jest to również wyjątek od zasady, że do świadczeń alimentacyjnych uprawniony jest tylko ten, kto znajduje się w niedostatku.
Ponadto art. 141 § 1 k.r.o. nakłada na ojca dziecka nie będącego mężem matki obowiązek przyczynienia się, w rozmiarze odpowiadającym okolicznościom, do pokrycia wydatków związanych z ciążą i porodem oraz kosztów trzymiesięcznego utrzymania matki w okresie porodu. Jeżeli wskutek ciąży lub porodu matka poniosła inne konieczne wydatki albo szczególne straty majątkowe, może ona żądać, ażeby ojciec pokrył odpowiednią część tych wydatków lub strat. Roszczenia powyższe przysługują matce także w wypadku, gdy dziecko urodziło się nieżywe.
Roszczenie matki dziecka pozamałżeńskiego przed urodzeniem dziecka
Co do zasady obowiązek alimentacyjny obciąża ojca względem dziecka tylko wówczas, gdy jego ojcostwo zostało prawnie potwierdzone: bądź automatycznie na podstawie domniemania z art. 62 k.r.o. (urodzenie się dziecka w małżeństwie) bądź w wyniku uznania dziecka lub sądowego ustalenia ojcostwa. Istnieją jednak od tej zasady nieliczne wyjątki.
I tak, jeżeli ojcostwo mężczyzny nie będącego mężem matki zostało uwiarygodnione, matka może żądać, ażeby mężczyzna ten jeszcze przed urodzeniem się dziecka wyłożył odpowiednią sumę pieniężną na koszty utrzymania matki przez trzy miesiące w okresie porodu oraz na koszty utrzymania dziecka przez pierwsze trzy miesiące po urodzeniu. Termin i sposób zapłaty tej sumy określa sąd. (art 142 k.r.o.)
Aby doszło tą drogą do zasądzenia alimentów wystarczające jest uwiarygodnienie ojcostwa. Może ono nastąpić w drodze zeznań świadków, którzy potwierdzą, że matka i domniemany ojciec utrzymywali ze sobą zażyłe kontakty. Niewykluczone jest przeprowadzenie także innych dowodów, przewidzianych prawem, uwiarygadaniających ojcostwo np. z dokumentów. Ponadto musi być wykazany fakt ciąży i jej zaawansowanie przez świadectwo lekarskie, gdyż samo uprawdopodobnienie tej okoliczności będzie niewystarczające.
Roszczenie matki dziecka pozamałżeńskiego po urodzeniu dziecka
Poza powyższym wypadkiem, jeżeli ojcostwo mężczyzny, który nie jest mężem matki, nie zostało ustalone, zarówno dziecko, jak i matka mogą dochodzić roszczeń majątkowych związanych z ojcostwem tylko jednocześnie z dochodzeniem ustalenia ojcostwa (art. 143 k.r.o.).
Aby zatem matka mogła wytoczyć powództwo o alimenty przeciwko domniemanemu ojcu (już po urodzeniu się dziecka) musi jednocześnie, w tym samym postępowaniu, wytoczyć powództwo o ustalenie ojcostwa. Powództwo o ustalenie ojcostwa może wytoczyć ojciec lub matka (do osiągnięcia przez dziecko pełnoletności). Wytacza się je przed sąd rejonowym w okręgu którego domniemany ojciec ma miejsce zamieszkania. Powództwo można wytoczyć także przed sądem rejonowym właściwym ze względu ma miejsce zamieszkania matki i dziecka. Alimenty mogą być również ustalone w drodze umowy zawartej przez strony poza sądem lub w toku postępowania sądowego bądź pojednawczego. Alimenty na dziecko są także zasądzane przez sąd okręgowy w wyroku rozwodowym (art. 58 k.r.o.).
Wysokość alimentów
Powództwo o alimenty na podstawie art. 143, wytoczone łącznie z powództwem o ustalenie ojcostwa, musi spełniać te same warunki jak w przypadku innych powództw o alimenty. W pierwszej kolejności należy pamiętać, iż matka może żądać na drodze sądowej alimentów nawet wówczas, gdy ojciec (w tym wypadku domniemany ojciec) płacił dotychczas alimenty dobrowolnie.
Zakres obowiązku alimentacyjnego zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego (art. 135 § 1 k.r.o.) Przy tym wykonanie obowiązku alimentacyjnego względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, może polegać także, w całości lub w części, na osobistych staraniach o jego utrzymanie lub wychowanie (135 § 2 k.r.o.).
Oznacza to, iż rodzice w zależności od możliwości są obowiązani do zaspokojenia potrzeb fizycznych (wyżywienie, mieszkanie, odzież etc.) i duchowych (kulturalnych) dziecka oraz do zapewniania mu środków wychowania i kształcenia. Ponadto Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 15 stycznia 1956 r. (III CR 919/55) wyraził przekonanie, że dzieci mają prawo do równej
z rodzicami stopy życiowej niezależnie od tego, czy żyją z nimi wspólnie czy też oddzielnie.
Specyfika obowiązku alimentacyjnego rodziców względem dzieci polega także na tym, iż nawet trudne położenie materialne rodzica nie zwalnia go od obowiązku alimentacyjnego. Oznacza to, iż tylko brak jakichkolwiek możliwości łożenia na dziecko (brak majątku, brak dochodów) umożliwia uchylenie się od tego obowiązku. Jednakże jeżeli brak majątku i dochodu wynika z ewidentnych zaniedbań po stronie rodzica, czyli przykładowo z braku należytej staranności w gospodarowaniu swoim majątkiem, bądź też w niewykorzystywaniu możliwości jakie daje wyuczony zawód lub wykształcenie (w dzisiejszych realiach dotyczyć to może np. informatyka pozostającego bez pracy) uchylenie się takie będzie nieskuteczne i w konsekwencji alimenty zostaną zasądzone.
Strona dochodząca ustalenia ojcostwa oraz roszczeń z tym związanych, a także strona dochodząca roszczeń alimentacyjnych nie mają obecnie obowiązku uiszczania kosztów sądowych. (art. 96 ust. 1 pkt 1 i 2 Ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych) Oznacza to, iż są zwolnione między innymi od uiszczenia wpisu od wniesionego powództwa.
Powództwo o alimenty mogą być również wytoczone przez prokuratora (art. 7 k.p.c.) oraz Rzecznika Praw Obywatelskich. Prokurator może także wytoczyć powództwo o ustalenie ojcostwa (art. 86 k.r.o.)
Chociaż brak w tym przedmiocie stosownych przepisów praktyka sądowa przyjęła, że alimenty zasądzane są wyłącznie w formie pieniężnej. Nadto należy pamiętać, że roszczenia alimentacyjne przedawniają się z upływem trzech lat (art. 137 k.r.o.). A zatem matka może wystąpić o alimenty, w imieniu małoletniego dziecka, za trzy lata wstecz oraz na przyszłość.
Podwyższenie i obniżenie alimentów
W razie zmiany stosunków można żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego. Zmiana stosunków może dotyczyć zarówno sytuacji materialnej
i potrzeb uprawnionego dziecka jak i zobowiązanego do świadczeń rodzica. Do dokonania zmiany wysokości świadczenia konieczne jest wytoczenie nowego powództwa o podwyższenie lub zmianę alimentów. Uprawnionym do wytoczenia jest zarówno uprawniony (w imieniu małoletniego dziecka któryś z rodziców względnie opiekun prawny) jak i zobowiązany.
Zmiana stosunków może prowadzić do uchylenia obowiązku alimentacyjnego bądź do podwyższenia lub obniżenia alimentów. Obowiązek alimentacyjny wygasa wtedy, gdy uprawniony uzyska zdolność do samodzielnego utrzymania (art. 135 § 1 k.r.o.). Następuje to również w sytuacji, gdy zobowiązany do alimentacji na skutek zdarzeń losowych utraci całkowicie możliwość osiągania jakichkolwiek dochodów. Podwyższenie alimentów następuje wówczas, gdy zwiększeniu uległy potrzeby uprawnionego albo wzrosły możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego. Obniżenie alimentów uzasadnia zmniejszenie się potrzeb uprawnionego lub pogorszenie sytuacji materialnej i majątkowej zobowiązanego (tak orzekł Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 16 grudnia 1987 r.; M.P. Z 1988 nr 6, poz. 60).
Orzeczenie sądowe określające nową wysokość alimentów działa dopiero od daty uprawomocnienia się takiego orzeczenia. W wyjątkowych wypadkach możliwe jest orzeczenie zmieniające z datą wsteczną, takie rozstrzygnięcie musi jednak wynikać z sentencji wyroku.
Michał Krygowski
Dziuban, Krygowski Kancelaria Radców Prawnych S.C.
Zobacz też:
