Autor :Michał Krygowski
Dziuban, Krygowski Kancelaria Radców Prawnych
tel. 012 294 52 59
tel.kom:0516 01 97 33
radcowie.dziuban@krygowski.pl
www:www.dk-kancelaria.pl
Spis treści
Uznanie dziecka
Opisana sytuacja, czyli narodzin dziecka w małżeństwie, jest najczęstszym przypadkiem, ale oczywiście nie jedynym możliwym. W wypadku urodzenia się dziecka poza małżeństwem ojcu dziecka nie przysługują prawa rodzicielskie w stosunku do nowonarodzonego. W takim wypadku ojcostwo dziecka może zostać ustalone w dwojaki sposób: poprzez uznanie dziecka lub sądowe ustalenie ojcostwa.
Uznanie dziecka to nic innego jak oświadczenie woli, iż jest się ojcem dziecka i uznaje je za swoje. Takie oświadczenie może być złożone, co do zasady, przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego albo przed sądem opiekuńczym. Aby doszło jednak do uznania potrzebna jest zgoda matki, a jeżeli dziecko jest już pełnoletnie również jego zgoda. Znów, zatem mamy do czynienia z sytuacją, w której skuteczność ustalenia ojcostwa zależy od woli matki dziecka.
Warto zaznaczyć, iż w wypadku procedury uznania dziecka duże kontrowersje budzi art. 76 k.r.o., który stwierdza, iż uznanie nie może nastąpić po jego śmierci, chyba że dziecko pozostawiło zstępnych. Ten lakoniczny przepis prowadzi do wielu dramatów, gdy dziecko rodzi się martwe lub umiera tuż po urodzeniu. W takim wypadku w akcie urodzenia dziecka, zgodnie z art. 42 ust. 2 ustawy z dnia 29 września 1986 r. o aktach stanu cywilnego wpisuje się do akt urodzenia dziecka jako imię ojca – imię wskazane przez przedstawiciela ustawowego dziecka (zwykle będzie to matka). Natomiast, jeżeli brakuje takiego wskazania jedno z imion zwykle w kraju używanych. Z kolei jako nazwisko ojca i jego nazwisko rodowe wpisuje się nazwisko matki. Oznacza to, iż bardzo często jako ojciec w akcie urodzenia figuruje, zamiast biologicznego ojca dziecka, osoba nieistniejąca, pomimo tego, iż oboje rodzice, także matka, wnioskują o wpisanie prawdziwego ojca.
Powyższy przepis został zaskarżony do Trybunału Konstytucyjnego. W wyroku z dnia 16 lipca 2007 r. Trybunał uznał, iż art. 76 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy jest niezgodny z Konstytucją. Tym samym Trybunał uznał, że prawo rodziców do ustalenia rodzicielstwa obejmuje również dziecko zmarłe, pomimo że ustalenie nie doprowadzi do ukształtowania się więzi rodzinnej z dzieckiem. Wyrok ten oznacza dla wielu rodziców w Polsce koniec trwającego dramatu.
Unieważnienie uznania dziecka
Jednocześnie jednak Trybunał uznał w cytowanym już wyroku z dnia 17 kwietnia 2007 r., iż art. 81 k.r.o. w zakresie, w jakim wyłącza prawo mężczyzny, który wyraża przekonanie o swym biologicznym ojcostwie, do dochodzenia unieważnienia uznania dziecka przez innego mężczyznę, jest zgodny z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej. Trybunał odróżnia, zatem sytuację, w której dziecko w świetle prawa nie ma ojca od sytuacji, gdy osoba ojca jest znana. Gdy ojcostwo jest ustalone ustawodawca konsekwentnie chroni stabilność istniejącej rodziny.
Instytucja unieważnienia uznania dziecka uregulowana jest w art. 80 – 83 k.r.o. Otóż art. 80 § 1 pozwala mężczyźnie, który dziecko uznał, żądać jego unieważnienia z powodu wady swego oświadczenia woli. § 2 tego artykułu prawo wytoczenia takiego powództwo daje również matce. Dość powiedzieć, bez wnikania w teorię wad oświadczeń woli, że aby do unieważnienia doprowadzić ojciec (lub matka, jeżeli to ona wnosi powództwo) musi udowodnić, iż zaszła wyjątkowa okoliczność dotycząca jego prawidłowego rozeznania, co do osoby dziecka lub swobody wyrażanego oświadczenia. Krótko mówiąc dotyczy to takich sytuacji jak wprowadzenie w błąd, użycie podstępu lub groźby. A zatem przyczyną takiego unieważnienia nie może być tylko taka okoliczność, iż mężczyzna nie jest biologicznym ojcem dziecka. Jest to kwestia niezwykle ważna oznacza, bowiem, że w toku procesu ani ojciec ani matka nie mogą na przykład powoływać się na wyniki badania dna. Nawet, jeżeli z badań tych wynikałoby niezbicie, że mężczyzna nie jest ojcem dziecka, w aktualnym stanie prawnym, nie może dojść do unieważnienia uznania. Na taką okoliczność może natomiast powoływać się dziecko, które ma prawo żądać unieważnienia uznania w ciągu trzech lat od dojścia do pełnoletności.
Po raz kolejny jednak poza nawiasem podmiotów uprawnionych do żądania unieważnienia postawiony został mężczyzna, który jest biologicznym ojcem dziecka. Ustawodawca oraz Trybunał Konstytucyjnym (w cytowanym wyżej wyroku) dają tym samym po raz kolejny wyraz przekonaniu, iż prawo ojca biologicznego (a co za tym idzie prawo dziecka do posiadania takiego ojca) nie jest prawem bezwzględnym. Chroni, więc tym samym istniejącą już rodzinę. Zresztą również ojciec, który uznał dziecko nie może w prosty sposób doprowadzić do unieważnienia swego uznania, o czym już była mowa. A zatem również w tej sytuacji ustawodawca staje po stronie stabilności rodziny, uznając, iż zbyt duża swoboda w tej mierze może zagrażać dobru dziecka.